Raybalanmış yüzey

  



 
Raybalama Video

http://www.youtube.com/watch?v=dlsAoFzO3AM






RAYBALAMA Rayba: Matkapla açılan delikler istenilen tamlıkta ve temizlikte olmaz. Delikleri istenen ölçüye göre teiniz olarak büyütmek için kullanılan alete rayba denir. Bunlar iyi cins alet çeliğinden yapılır. Raybalar makinede veya elde çekileceğine göre birbirinden farklı yapılır. El raybası buji denen bir tutamağın ortasındaki deliğe takılarak kullanılır. Raybamn baş kısmı dört köşedir. Bujinin ortasındaki delik bu dörtköşe başa takılabilecek şekilde yapılmıştır. Raybanın kesici ağızları düz veya helisel oluklardan meydana getirilmiştir. Bunlar yapılışları bakımından ekseriya soldan sağa doğru döndürülerek çalışırlar. Makine raybalarına gelince bunlar matkap, torna yahut revolver tezgâhlarına bağlanarak kullanılır. Raybalar silindirik veya konik olmak üzere iki türlü yapılır. Bunlardan bir tanesi, üzerinde enine oluklar bulunan dişlisi, kaba işlem için; diğeri ise bitirme işlemi için kullanılır. Raybaların sap kısmı da silindirik veya konik olarak yapılır. Raybanın tesir edişi: Raybanın kesici ağızları, ekseriya, delik eksesine paralel olarak hareket eder. Kesici ağızların iyi şekilde talaş kaldırması için delik yüzeyine dar bir kısmiyle değmesi gerektir. Bunun içindir ki kesici ağızların sırtları boşaltılmış ve boydan boya dar bir şerit halinde bir zırh bırakılmıştır. Daha önce açılmış bulunan deliğe dikkatlice sokulan rayba döndürülerek hareket ettirilirse kesici ağızlar delik yüzeyinden gayet ince bir talaş katmanı kaldırır. Raybayı kendi çapından daha küçük bir deliğe kolayca sokabilmek için uç kısmı konik yapılmıştır. Buna başlangıç kesme ucu adı verilmiştir. Asıl kesme işlemini bu uç yapar. Silindirik kısımdaki zırh yüzeyler raybaya klavuzluk eder. Başlangıç ;kesme uçlarının boyu deliğin cinsine ve malzemenin sertlik derecesine göre değişir. Başlangıç kesme uçlarının boyu, kör fideliklerle yumuşak malzeme için kısa yapılır. Boydan boya açılmış deliklerle sert olan malzemenin raybalanması için kesme ucu uzun yapılır. Makine raybalarının ucu çaplarına göre çeşitli konikliklerde yapılır. Bunların boyu ekseriya kısa seçilir. Konik raybalarda ayrıca başlangıç kesme ucuna lüzum olmadığı kolayca anlaşılır. Çünkü esasen konik olan rayba deliğe kolayca girer. Koniklik yüzünden zorlanmalara elverişli bulunan bu raybalar çabuk kırılabilir. Çünkü kesici ağızlar bütün boyunca malzemeyi kavrar. İşte bu sebepten konik raybaların dikkatli kullanılması gerekir. Üzerinde kama oluğu bulunan deliklere düz ağızlı rayba çekmek doğru değildir. Bunun sebebini anlamak kolaydır. Çünkü düz olan kesici ağızlar, oluk kenarına takılır. Şu halde bu türlü işlerde mutlaka helisel ağızlı raybalar kullanılmalıdır. Burada ağızlar helisi takip ettiği için yani rayba eksesine göre eğik olduğu için oyuk kenarına takılması mümkün değildir. Raybaların ölçüleri: İşlenen deliğin çapı raybanınkine eşit olacağı için raybalamadan önce, rayba çapını bulmak gerektir. Bunun için özel bileziklerden faydalanılmadır. Raybalar da her kesici alet gibi belirli bir zaman kullanıldıktan sonra körlenirler. Bunlardan tekrar faydalanabilmek için bilenmeleri gerekir. Fakat bilenen raybanın çapı değişir daha doğrusu küçülür. Tabii büyültebileceği deliklerin çaplan, bilendikten sonraki çapına eşit olur. Şu halde raybalar ancak belirli bir zaman belli boyutlardaki delikleri büyültebilir. İşte bunun içindir ki bilendikten sonra belirli ölçü sınırları içerisinde ayarlanabilen raybalar yapılmıştır. Bunlara ayarlı rayba denir. Raybanın gövdesini, ucu konik bir vida ile açmak suretiyle istenen çapa ayar mümkün olur. Takma çakılar konik yarıklar içersinde hareket ettirilerek belirli sınırlar içerisinde istenen çapa göre ayarlanabilir. Fakat ayardan önce çakılır zımpara taşında yuvarlak taşlandıktan sonra bilenmeli ve kılağası alınmalıdır. Kesici ağızların delik yüzeyi temizliğine tesiri: Raybalarken tatbik edilen kuvvetli baskıdan ötürü rayba deliğin içine sıkışır ve kesici ağızları malzemeye dalar. Bu esnada deliğin yüzeyinde raybanın ağız sayısı kadar diş yeri meydana gelir. Bu durumda iken ancak rayba gevşetildikten sonra işlemeye devam edilmelidir. Eğer raybanın kesici ağızları çevre üzerine eşit aralıklı olarak açılmışsa ray banın gevşetilmesinden sonra işleme devam olunması dişlerinin önceki izlerine takılması ihtimalini çoğaltır! Rayba yine deliğin içerisine sıkışır. Mesele R1 izini açan Z1 dişi R3 izine, Z2 dişi R3 izine, Z3 dişi R3 izine v. s. geçerler.